Czynnościowe wady zgryzu wynikają z nieprawidłowej czynności narządu żucia. Aparaty czynnościowe służą do przywrócenia  i utrwalenia prawidłowych czynności. Ustawiają w odpowiedniej pozycji łuki zębowe i ukierunkowują siłę mięśni ust, policzków i języka, tak aby przyczyniały się do korekty wady i działały we właściwy sposób. Znoszą także  nieprawidłowe napięcie mięśniowe i przyczyniają się do wykształcenia nowych, prawidłowych nawyków. Dzięki temu siła mięśni własnych pacjenta zostaje odpowiednio ukierunkowana i wykorzystana do korekty istniejących zaburzeń.

Aparaty czynnościowe mogą być aparatami ruchomymi samodzielnie wyjmowanymi i wkładanymi przez pacjenta, jak i aparatami stałymi, które przytwierdzone są na stałe do zębów w okresie leczenia. Zazwyczaj stosowane są u dzieci w okresie aktywnego wzrostu, kiedy ich działanie jest największe, ale mogą być także wykorzystywane w leczeniu wad zgryzu u pacjentów dorosłych. U pacjentów dorosłych nie możemy jednak wykorzystać potencjału wzrostowego, dlatego uzyskane zmiany ograniczają się do zmian zębowych , bez większego lub bez żadnego wpływu na kościec.

Aparaty ruchome składają się z akrylowej płyty, wychodzących z niej łuków, sprężyn i klamer. Często posiadają śrubę umożliwiającą poszerzanie łuków zębowych. Należy je nosić jak najczęściej i jak najdłużej, a  zdejmować jedynie podczas uprawiania sportu i posiłków jeżeli uniemożliwiają jedzenie oraz do zabiegów higienicznych. Dlatego nie bez znaczenia jest tutaj motywacja pacjenta i odpowiednia kontrola oraz nadzór rodziców.

Aparaty stałe są zamocowane na stałe do zębów. Należą do nich m.in.: aparat Hersta, aparat MALU, Forsus itd.